“Como flúor en el agua”. Estudio feminista sobre el cómic: análisis de este medio gráfico-narrativo para la promoción de la empatía y definición del «cómic testimonial feminista».
DATE:
2022-03-29
UNIVERSAL IDENTIFIER: http://hdl.handle.net/11093/3328
SUPERVISED BY: Santiago Iglesias, José Andrés
UNESCO SUBJECT: 6203.04 Dibujo, Grabado ; 6114 Psicología social ; 6299 Otras Especialidades Artísticas
DOCUMENT TYPE: doctoralThesis
ABSTRACT
Esta tesis tiene dos motivaciones principales. La primera está fuertemente conectada con el concepto feminista "lo personal es político". Esta frase se popularizó con la publicación de un ensayo de 1969 de la feminista Carol Hanisch bajo el título “Lo personal es político” (Hanisch, 1969). "Lo personal es político" — también denominado "Lo privado es político" —enfatiza que las experiencias que tienen las mujeres, que a menudo son entendidas como personales por la sociedad y por ellas mismas, pueden tener un vínculo con la cultura patriarcal y desempeñar un papel en la opresión y discriminación hacia la mujer. En otras palabras, los "problemas personales" de las mujeres (por ejemplo, los vinculados con el sexo, el cuidado de niños, el acoso sexual, el abuso sexual, el microsexismo en el trabajo, las diferencias salariales con sus homólogos masculinos, o sentirse responsables de la mayoría de las tareas del hogar, entre otros) son todos problemas políticos que precisan de intervención política para que se generen cambios. Tomando este pensamiento como punto de partida, esta tesis doctoral plantea dos hipótesis. En primer lugar, este estudio defiende la existencia de un género dentro del cómic que se denomina «cómic testimonial feminista». Estos cómics evidencian—sobre todo a través de historias personales— ciertos patrones dentro de la cultura patriarcal que a menudo se normalizan: patrones de opresión o violencia hacia las mujeres. Cuando existe un caso de discriminación, abuso o cualquier acto de misoginia hacia una mujer, este tiende a ser invisibilizado al entenderse como un incidente aislado. Sin embargo, existen patrones de comportamiento en la sociedad que vinculan todos estos actos de violencia. Los orígenes de estos patrones están en la propia cultura patriarcal. La opresión sistemática —no solo hacia las mujeres sino hacia todos los grupos discriminados— , siempre tiene sus raíces en cómo el poder ha sido históricamente mantenido por ciertos grupos y no por otros y, por lo tanto, es la cultura que emana de esta historia la que sostiene la opresión sistemática al normalizar creencias dañinas. Paralelamente, los cómics testimoniales feministas no han sido debidamente valorados anteriormente por su aporte a la concienciación sobre esta situación. La invisibilización de este movimiento es consecuencia de la invisibilización de la opresión de las mujeres como cuestión política y social. En segundo lugar, este estudio analiza cómo los cómics son un medio ideal para generar empatía y, por lo tanto, para promover el cambio social. Las teorías y estudios sobre el lenguaje visual y el lenguaje del cómic, unidos al cómic siendo históricamente relacionado con subculturas que se centran en la problemática de los grupos marginados y discriminados, son los pilares que sustentan esta hipótesis. Este segundo enfoque nace de un interés personal por el lenguaje visual —y, específicamente,el lenguaje de los cómics— y por tratar de responder a la cuestión de cómo los cómics han estado vinculados a la cultura underground y a los grupos discriminados durante tanto tiempo. Esta investigación propugna que los cómics son un medio ideal para promover la empatía. Por tanto, se puede suponer que es un gran medio para enseñar valores sociales a los lectores. Por tanto, en este estudio se analiza cómo funciona el lenguaje de los cómics y si genera empatía de manera efectiva. Además, no hay duda de que el campo del estudio del cómic necesita de más aportaciones académicas ya que cada día gana más interés en el público. Esta tese ten dúas motivacións principais. A primeira está fortemente relacionada co concepto feminista de "o persoal é político". A frase fíxose popular coa publicación dun ensaio de 1969 da feminista Carol Hanisch baixo o título "O persoal é político" (Hanisch, 1969), tamén chamado "o privado é político", subliña que as experiencias que teñen as mulleres, que a miúdo son entendidas como "persoais"; pola sociedade e por elas mesmas, poden ter un vínculo coa cultura patriarcal e desempeñar un papel na opresión e discriminación das mulleres. Noutras palabras, os "problemas persoais" das mulleres (por exemplo, os vinculados co sexo, os coidados infantís, o acoso sexual, os abusos sexuais, o micromachismo no traballo, diferenzas salariais cos seus homólogos masculinos e sentirse responsables da maioría das tarefas do fogar, entre outros) son todos problemas políticos que precisan da intervención política para que se produzan cambios. Partindo desta reflexión, esta tese de doutoramento aborda dúas hipóteses principais. En primeiro lugar, o estudo defende a existencia dun xénero dentro do cómic que denomínase como “cómic testemuñal feminista”. Estes cómics expresan, principalmente a través de historias persoais, certos patróns dentro da cultura patriarcal que adoitan a normalizarse. Estes son patróns de opresión ou violencia cara ás mulleres. Cando se produce un caso de discriminación, abuso ou calquera acto de misoxinia cara a unha muller, pódese invisibilizar como incidente illado. Non obstante, existen pautas de comportamento na sociedade que vinculan todos estes actos de violencia. As orixes destes patróns son a propia cultura patriarcal. A opresión sistemática "non só cara ás mulleres, senón cara a todos os colectivos discriminados", ten sempre as súas raíces en como o poder foi mantido históricamente por certos grupos e non por outros. Polo tanto, é a cultura que emana desta historia a que sustenta a opresión sistemática mediante a normalización de crenzas nocivas. Así mesmo, o cómic testemuñal feminista non foi debidamente valorado anteriormente pola súa contribución á concienciación sobre esta situación. A invisibilidade deste movemento é consecuencia da invisibilidade da opresión da muller como cuestión política e social. En segundo lugar, a banda deseñada é un medio ideal para xerar empatía e, polo tanto, para promover o cambio social. As teorías e estudos sobre a linguaxe visual e a linguaxe da banda deseñada, xunto cunha historia da banda deseñada relacionada coas subculturas que se centran na problemática dos colectivos marxinados e discriminados, son os piares que sustentan esta hipótese. Esta segunda aproximación parte dun interese persoal pola linguaxe visual "e concretamente pola linguaxe do cómic", e de tentar responder a como a banda deseñada estivo tanto tempo vinculada á cultura underground e a grupos discriminados. A hipótese que responde a este fenómeno é que a banda deseñada é un medio ideal para promover a empatía. Polo tanto, pódese supoñer que é un gran medio para ensinar valores sociais aos lectores. A través deste estudo analízase como funciona a linguaxe da banda deseñada e se xera empatía de forma eficaz. Ademais, non hai dúbida de que o campo do estudo do cómic precisa de máis achegas académicas xa que cada día cobra máis interese por parte do público. This thesis has two main motivations. The central one is strongly connected to the feminist concept "the personal is political". The phrase was popularized by the publication of a 1969 essay by feminist Carol Hanisch under the title "The Personal is Political" (Hanisch ,1969), .The "personal is political", also termed "The private is political", emphasises that the experiences that women have and often are understood as "personal" by society and by themselves, may have a link to patriarchal culture and play a part in womens oppression and discrimination. In other words, women's personal issues (e.g sex, childcare, sexual harassment, sexual abuse, microsexism at work, not being paid the same as their male colleagues and feeling responsible of the majority of the household tasks among others) are all political issues that need political intervention to generate change. Taking this thought as a departure point, this doctoral thesis addresses two main hypotheses. Firstly, this dissertation defends the existance of a genre within comics which, due to its testimonial and feminist value, will be referred to as «feminist testimonial comics». These comics express, mainly through personal stories, certain patterns within the patriarchal culture that are often normalized. These are patterns of oppression or violence towards women. When there is a case of discrimination, abuse or any act of misogyny towards a woman, it can be invisibilised by being understood as a isolated incident. However, there are behavioural patterns in society that link all these acts of violence together. The origins for these patterns are the patriarchal culture itself. Systematic oppression not only towards women but towards all discriminated groups has always their roots in how power has been historically held by certain groups and not others and thus, it is the culture that emanates from this history that holds systematic oppression by normalising damaging beliefs. Concurrently, the feminist testimonial comics have not been properly addressed before for their contribution to awareness on this situation. The invisibilisation of this movement is a consequence of the invisibilisation of womens oppression as a political and social matter. Secondly, comics are an ideal means to elicit empathy and, therefore, to promote social change. Theories and studies about visual language and the language of comics joined with a history of comics being related to subcultures that focus on the problems of marginalized and discriminated groups are the cornerstones that support this hypothesis. This second approach is born from a personal interest in visual language — and specifically comics— and how comics have been linked to underground culture and discriminated groups for so long. One of the hypothesis for this phenomena is that comics are an ideal mean to promote empathy. Therefore, itcanbeassumedthatitis a greatmeans of teaching social values to readers. Through this study there will be a focus on how the language of comics works and if it elicits empathy effectively. Without doubt, there is a need to study the languages of comics, a form of artistic communication that is gaining more interest from the public and the academic world every day.
Files in this item
- Name:
- FerreiroPeleteiro_MariaTeresa_ ...
- Size:
- 75.51Mb
- Format:
- Description:
- Versión pública
- Name:
- FerreiroPeleteiro_MariaTeresa_ ...
- Size:
- 76.55Mb
- Format:
- Description:
- Versión restrinxida